top of page
Pynhunlang Bareh

Ka Baibl, Hato ka long kaba shisha?

Kine ki sngi kiba ngi im mynta ki long ki sngi kiba i shyrkhei bha ha kaba ki jingeh ki man bun, ka jingshaniah para briew kam don shuh, ha kaba ki jingshukor bad ki jingthok ki man bun, ha kaba ki nongialam ba kynja mynsiem ki man bun- don kiba lamler bad don kiba shisha, bad ba kita kiba phi phi ieit eh bad shaniah ki shet kylla ia phi- Hato dang don eiei shuh ban shaniah ha kane ka pyrthei? Ka jubab ka long Hooid! Ka Baibl ka dei kawei ka kitab kaba phi lah ban shaniah! Hynrei: Balei ha ka Baibl?

To ngin ia peit ia ki jingshisha jong kane ka kitab…

  • Ka Baibl ka phla kumno shaphang ialade?

Ka Baibl ka phla kumne- “Ka jingthoh baroh ka long kaba la pyrsad mynsiem da U Blei.” 2 Timothy 3:16. “Namar ym da ka mon u briew la wan ka jingiathuhlypa mynno mynno ruh: hynrei ki briew ki la kren na U Blei kein, haba la pynkhih ia ki da U Mynsiem Bakhuid.” 2 Petros 1:21. “Kata ka Jingthoh ruh kabym lah ban pyndamnoh (pynkhein)” Ioannis 10:35.


Jubab: Ka phla ba ka long kaba la pyrsad mynsiem. Ϊa ka La thoh da ki briew ba la pynkhih da u Mynsiem Bakhuid jong U Blei. Ym lah ban pynkhein ne pyndam noh ba ka Baibl ka dei kaba shisha.

  • Ka Baibl kam dei ka jingkyllum jong ki jingmut jong ki katto katne ki briew. Ki ba thoh ia ka la ialam da U Mynsiem U Blei.

  • Kumno U Jisu u pyni ia ka jingshaniah skhem jong u ha ka Jingthoh? ​U Jisu u ong, “La thoh, bym tang da u kpu hi ba un im u briew." “La thoh, Men ym tynjuh ia U Trai uba U Blei jong me." “La thoh, Men mane ia U Trai uba U Blei jong me, tang ia U hi ruh men shakri." Matthaios 4:4, 7, 10. “Ka ktien jong Me ka long ka jingshisha." Ioannis 17:17. Jubab: U Jisu u pyndonkam da ki Jingthoh Bakhuid haba u ia kynduh bad ki jingpynshoi jong u soitan.U phla ruh ba Ka Jingthoh ka long kaba shisha.

  • Hato ki jingiathuhlypa jong ka baibl ki pyntikna bad pynskhem ba ki long kiba la pyrsad mynsiem? U Blei U ong,ha Isaiah 42:8,9:-“Nga long U Trai, kata ka long ka kyrteng jong nga: te ia la ka burom ngan ym ai ha uwei pat, lymne ia la ka jingiaroh ha ki bleithaw. Ha khmih, kiei kiei kiba mynshuwa ki la wan jia, bad ia kiei kiei bathymmai nga pynbna: haba kim pat mih nga iathuh ha phi shaphang jong ki.” Isaiah 46:9-10- “To kynmaw ia kiei kiei kiba mynshuwa na mynbarim, namar nga nga long U Blei; bad ym don uwei pat; nga long U Blei, bad ym don uba kat nga, uba da iathuh ia kaba kut naduh kaba sdang bad ia kiei kiei ki bym pat leh naduh mynbarim; da kaba ong, ka jingthmu jong nga kan ieng bad ngan leh la ka jingsngewbha baroh.” Jubab: Ka Baibl ka iathuhlypa ia kiei kiei kiban sa jia. Bad Ki jingiathuhlypa jong ka ki pynskhem ba ka Baibl ka long kaba shisha namar ba ki long kiba jia shisha. Kine harum ki long katto katne ki jingjia kumno ba ia ki jingiathuhlypa la pyndep:-

  • Saw tylli ki hima bakhraw kin mih : Babilon, Medo-Persia, Gris, and Rom -Daniel lyngnong 2, 7, 8.

  • U Seiros un pynkhyllem ia ka Babilon. Isaiah 45:1-3.

  • Ka Babilon kan long ka jaka ba kynjah, yn nym don ba sah ne pynkhie-im biang ia ka. Isaiah 13:19, 20; Jeremaiah 51:37.

  • Ka Ijipt kan nym lah ban long biang ka hima kaba khraw ban ia kiwei pat. Esekiel 29:14,15; 30:12, 13.

  • Ka jingkhynniuh jumai bad jingjulor kan pynwan rah ia ka jingsheptieng ha ki mynsiem ki briew. Loukas 21:25, 26.

  • Ka jinghiar kyrdan ka akor ka burom u briew ha ka imlang sahlang. 2 Timothi 3:1-5.

  • Hato ka saïan ka pynskhem ia ka jingshisha jong ka Baibl?


Ka Baibl ka ong, “Ka jingkyllum ka ktien jong me ka long ka jingshisha.“ Salm 119:160. “U Mynsiem ….un ialam ia phi sha ki jingshisha baroh .” Ioannis 16:13.

Jubab: Hooid,ka Baibl ka long kaba shisha, U Blei da U Mynsiem jong U; U ialam ia ki nongthoh ba kin thoh ia ki jingshisha. Kine harum ki long ki dkhot kiba batai shaphang ka saïan:

  • U sdien ia ka khyndew halor eiei ruh em (space).”Job 26:7. kane ka long ka jingshisha na ka liang ka saïan ruh.

  • “U shong ma U halor ka jylli (circle) jong ka khyndew.Isaiah 40:22. Ka pyni ruh ba ka pyrthei ka long kaba pyllun shwa ba ki stad saïan kin shem.

  • “Ban pynlong ia ka jingkhia ka lyer." Job 28:25. Shwa ba ki stad saïan kin lap ba lah ban thew jingkhia ia ka lyer, U Blei u la dep pynpaw ha ka ktien jong U.

  • Hato ki jinghikai shaphang ka koit ka khiah kiba batai ha ka Baibl ki dang long kiba donkam haduh mynta? Jubab: Hooid! kum ka nuksa ba ia:

  • ki jakhlia briew dei ban tep hapoh khyndew. Deuteronomi 23:12, 13.

  • Ka Jingthoh Bakhuid ha ki por Moses kumba 3500 snem mynshwa ka batai ia ka jingsumar khuid ia ka rukom ban tep ia ki jakhlia briew hapoh khyndew. Bad da shisha hi ka kdew ia ka jinglong khuid bad subani ha ka imlang sahlang.

  • Ka jingsniew jong ka kyiad. Proberb 23:29-32.

  • Lada ngi shim khia ia kane ka jinghikai na ka Baibl shaphang ka jingsniew jong ka kyiad, bun kiei kiei kin nym jia: Da ki phew hajar ki nongdih kyiad kin jin da la jia long ki briew kiba don akor bad kiba don burom ha iing ha sem bad ha shnong ha thaw. Bun ki iing ki sem kin jin da la jia long kiba shong-suk shong-sain.

  • Bun ki mynsiem bakordor kin nym jin da la ioh ia ki jingpang kyiad ne ban iap kloi, bad bun ki jingjia aksident kin jin da la long kiba niar ban iohsngew, bad kumta ter ter. Ka jingpyndonkam ia ka kyiad ka la wanrah shibun ki jingsngewsih ha iing ha sem bad ha shnong ha thaw bad ha ka jingim jong u briew hi shimet.


*U Blei um tang ba U iathuh ha ngi kumno ban jop da ka jingkmen ia ki jingeh bad jingsngewsih, hynrei U da ai ruh ia ka bor ha ngi ban jop. (1 Korinth15:57, Philipi 4:13, Rom 1:16). Ki jinghikai na ka baibl kiba batai ia ka jingkoit jingkhia ki dang iaineh haduh mynta bad ki long kiba dang donkam haduh mynta.


  • ka jingsniew jong ki kam nuti. 1 Korinth 10:8. Ka kyntien “Nuti” hangne kamut ia baroh Ki jingiashong-kha sang ne ka jingiathiah awria ha kaba bun rukom. Bad lada ngi iai bud hi ia ka jinghikai jong ka Baibl, bun ki jingpang kin nym wan kum ka jingpang HIV AIDS bad ka jingpynhap khun kan jin da la long kaba niar ban iohsngew.

  • Hato ki jingbatai histori katkum na ka Baibl ki long kiba iadei thik bad kiba shisha? La thoh ha Isaiah 45:19 ba U Blei U la ong, “Nga U Trai nga kren ia ka hok.” RSV.* Jubab: Hooid, ia ka histori ba la thoh ha Baibl shaphang ki hima ne ki syiem la pynskhem ha ka histori da ka jinglap jong ki nongwad bniah ka pyrthei. Ki mar ki mata barim ba la lap da ki nongtih bniah ia ki mar khyndew (Archaeologist)ki pynskhem ia kaei ba la thoh ha ka Baibl. Da ki snem ki nongialeh pyrshah ia ka Baibl ki ong ba ki nong Hit ba la kren ha ka Deuteronomi 7:1 bad ka nongbah kum ka Ninebeh Jonah 1:1, 2 bad Ka Sodom Jenesis 19:1, ba kim ju don satia ha ka pyrthei. Hynrei mynta ki nongtih bniah jong ka khyndew (Archaeologist) ki phla ba kine baroh lai tylli ki la don mynshwa, bad ia kata la pynskhem da kaba ki lap ia ki mar ki mata bad ia ki kyrteng jong kine shnong ha ki jingthoh barim, ha ki mawlyngkniap (Tablets). Don ruh kiba ong ba U syiem Belshassar Daniel 5:1 bad Sargon Isaiah 20:1 ba la batai ha Baibl, kim don satia. Hynrei mynta dang shen la lap ba kine ki syiem ki la don shisha bad synshar teng. Don ruh kiba ong ba ka jingnang ban thoh ban tar (literature) kam pat don ha ka por U Moses lane ki jingshna kum ki shaka kali nar ruh kim pat ju don ha kato ka por ba la batai ha Baibl shaphang jong ki. Eksodos 24:4 ,Eksodos 14:25, hynrei mynta ia kata ruh la pyntikna da ki nongtih bniah ba ki ju don ha ka por jong U Moses. Ha kawei na ki por, ia ki 39 ngut ki syiem ka Israel bad Judah ym shim la lah ban pyntikna ba ki ju don lait noh tang ha ka Baibl, te ki nongpyrshah ia ka Baibl ki ioh daw bha ban ia krendong. Hynrei ki nongtih bniah ia ka khyndew bad ki nongwad sabut ia ki por barim ki lap ia ki jingthoh ba la thoh ha ki maw bad ha kine ki maw la thoh ia ki kyrteng jong kine syiem ba la kren ha ka Baibl. (*The Revised Standard Version of the Bible C 1946, 1952, 1971 by the Division of Christian Education of the National Council of the Churches of Christ in the USA. Used by permission.)

  • Kaei kaba phylla kaba ngi lah ban shem haba ngi pule ia ka Baibl? Jubab: Ki 66 tylli ki kitab jong ka Baibl la thoh:

  • Ha lai tylli ki dewlynnongbah (continent).

  • Ha lai tylli ki jaid ktien.[Hebrew, Aramaic, bad Greek] Ka Baibl ka dei ka kitab jong ki kitab. Hynrei hato ki jingthoh jong ki kitab kiba ha ka baibl ki ia pyrshah kawei-ia-kawei pat? La thoh ia ka da ki nongthoh kumba 40 ngut kiba trei ha ki jait kam ba ia pher uwei na uwei pat, kum: U Syiem, ki nongaplangbrot, ki riewstad, ki nongiasaid aiñ, u shipai rangbah, ki nongtong dohkha, U lyngdoh, bad u nongsumar ne u nongshna dawai. Kumba 1500 snem mynshwa, bad ia ka mat kaba long kongsan bha ba ia ka Baibl la thoh da ki briew ha kaba kim shym ithuh ne iakynduh iwei-ia-iwei, bad ka arta lane pateng kaba ki im ka iapher uwei-na-uwei pat. Ϊa ka la thoh da ki nongthoh kiba don ia ka jingnang jingstad (education) bad ka kyrdan kaba iapher uwei-na-uwei pat. Da peit i kumba kam lah ban long ne ban pdiang, hynrei kine ki 66 tylli ki kitab ki iahap jingmut kawei ia kawei. Lada pule ia kine ki 66 tylli ki kitab baroh, i kumba la thoh tang da uwei U Nongthoh. Hooid shisha! Tang Uwei keiñ, bad uta U dei U Blei, Uba la pynkhih ia ki nongthoh da U Mynsiem Bakhuid jong U. 2 Petros 1:21 Hooid bunsien ki mat kiba thymmai la ju iohi ba ki nongthoh ki thoh hynrei kine ki jingthoh ne jingpyrkhat ba thymmai kim ju pynrem ne pyrshah ia kiwei pat ki nongthoh kiba thoh ia ka juh ka mat hynrei ha kawei pat ka rukom. Kane kein ka long kaba phylla kaba phi lah ban shem ha ka Baibl ba ki ia long shitylli ha ki jingthoh bad kadei kane kaba phim lah ban shem na kiwei pat ki kitab ha kane ka pyrthei namar ia ki la thoh da ki briew hi hynrei ym da ka jingialam U Blei.

  • Kiei ki sakhi sabut kiba lah ban shem ha ka jingim u briew kiba pynpaw ba ka Baibl ka long kaba la pyrsad mynsiem? Ka Baibl ka ong, “Kumta lada uei uei ruh u don ha U Khrist, u long u jingthaw bathymmai: kiei kiei ki barim ki la duh noh, ha khmih kiei kiei baroh ki la jia long kiba thymmai.” 2 Korinth 5:17 Ka jingpdiang ia U Khrist bad ka jingkohnguh ha U ka pynkylla ia ka jingim jong u briew baroh. Ki shynrang bad kynthei ki la pyndkut ia u kynjri da ka jingiarap jong U Khrist na ka jingmlien jong ka pop. Ki nongkrenbeiñ ki la kylla long kiba burom bad kiba khuid. Uba buaid ula kylla long uba tipbriew. U runar ula kylla long uba bha bad uba donburom. Ki briew kiba la dap da ka jingbymman, la pynkylla ia ki sha ka dur U Blei, ki Khristan kiba shisha. Kane ka jingkylla ka dei kaba phylla na kiba phylla tam, bad ki nongkrenpyrshah ia ka Baibl kim lah ban batai ia kane ka jingshisha. Jubab: Ka jingkylla jong kito kiba bud ia U Khrist bad jingkohnguh jong ki ia ka Jingthoh ka pyni ia ka jinglong ba phylla jong ka Baibl. La don uwei u briew uba na ka ri Amerika uba ju pyrshah bha ia ka Baibl. Bad ka la jia ha ka por ba u leit jngoh kai ia kawei ka dewlynnong ha ki por mynshwa, kaba la ju sah da ki briew kiba ju bam briew (cannibals), une u nong Amerika u la sngewlyngngoh haba u iohi ia uwei u tymmen uba dang pule Baibl, bad u la ong ha uta u tymmen “Balei ban pule ia ka Baibl ka kot kaba bun da ki puriskam bad kibym shisha?” U ta u tymmen u nongshong shnong jong kata ka dewlynnong da ka jingphuh samrkhie u la ong, “Ko paralok jong nga, to long ba la sngewnguh ba ngi ngeit ha kane ka kitab, lym kumta ngi la dep bam ia phi naduh mynno.” Ka baibl ka long shisha ka kitab kaba lah ban pynkylla ia ka jingim jong u briew bad kane ka pynskhem ia ka jinglong ba la pyrsad mynsiem jong ka.

  • Kiei ki sabut kiba phylla lada ngin ianujor ia ki jingiathuhlypa shaphang ka jingwan U Messiah na ka testament barim bad ka testament ba thymmai ba la jia ha ka jingim U Khrist? Ka Baibl ka ong, “Te haba u [Jisu] la sdang na U Moses, bad na ki nongiathuhlypa baroh, u la pynpaw ha ki ki jingthoh baroh ia kiei kiei ruh shaphang ia lade[Jisu]." Loukas 24:27 “Namar da ka bor bah u [Apollos] la pynduh nia khoit ia ki jiw ha kaba paw ruh, u da pyni na ki jingthoh ba U Jisu u long uta U Khrist." Ki kam ki Apostol 18:28 Jubab: Ki jingiathuhlypa ba la iathuh ha ka testament Barim shaphang jong U Messiah [U Khrist] la pyndep thik khlem lait ha U Jisu uba na Nasareth ha kaba baroh ar ngut U Jisu da lade bad u Apollos ki la pyndonkam da ki jingiathuhlypa ban pynshisha sha ki Jiw ba U Jisu u long shisha uta U Khrist/Messiah. Don kumba palat ia ka 125 tylli ki jingiathuhlypa shaphang U Messiah. To ngin ia peit tang 12 tylli na ki: Ia ki jingiathuhlypa shaphang u Messiah kiba long palat ia ka 125 tylli na ka Testament Barim la pyndep ha ka jingim U Jisu ia kaba la thoh ha ka Testament Bathymmai.

U Dr. Peter Stoner, u chairman jong ka tnat jong ka jingkhein (mathematics), jingpeit met bneng (astronomy), bad engineer ha ka Pasadena College California, u ba la trei lang da ki snem bad ki 600 ngut ki khynnah pule ban wad bniah ia ka jingkhein ba bniah ("principle of probability" ) ia ki jingiathuhlypa jong ka jingwan U Messiah. Ki jied tang phra tylli na ki jingiathuhlypa ba la don lypa bad hadien ba ki la rai ba ka kabu (chances) jong kine ki phra tylli ki jingiathuhlypa kiba lah ban urlong ha ka jingim jong uwei u briew ha ka shi jingim kan long tang shisien ha ka 1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000.Kumno ka lah ban long ba baroh ki 125 tylli ki jingiathuhlypa jong u Messiah kin urlong ha u briew? Kane kam lah ban long! *The Holy Bible, New King James Version, C 1979, 1980, 1982 by Thomas Nelson, Inc. Used by permission. Ka long kaba phylla bha ba palat 125 tylli ki jingiathuhlypa la pyndep tang ha uwei u briew U Jisu Khrist.

  • Kaei ka jingmyntoi kaba u briew u lah ban ioh haba u pdiang ia ka Baibl kum ka Ktien ba la pyrsad Mynsiem da U Blei? Ka Baibl ka ong, “Nga [Dabid] kham shemphang ma nga ban ia ki tymmen, naba nga la sumar ia ki hukum jong me." Salm 119:100. “Ki hukum jong Me ki la pynlong kham stad ia nga ban ia ki nongshun jong nga.” Salm 119:98. U Blei u ong “Namar katba ki bneng ki long kham jrong ban ia khyndew, kumta ki lynti jong nga ki kham jrong ban ia ki lynti jong phi, bad ki jingmut jong nga ban ia ki jingmut jong phi." Isaiah 55:9. Jubab: U briew uba pdiang ia ka ktien U Blei shen un tip ia ki jubab jong ki jingkylli kiba kyllain, kiba ki khraw pyrkhat ki eh ban shemphang. Kum ki nuksa, ka Baibl ka hikai:

  • U Blei u thaw ia ka pyrthei bad ia baroh kiba im ha ki hynriew sngi, Eksodos 20:11; Salm 33:6,9.

  • Ka jingshlei um kaba la shlei bad tap ia ka pyrthei bad kaba la pynjulor bad pynduh ia baroh ki jingim ba don hapoh ka pyrthei lait noh U Noah bad ka iing jong u bad ki jingri bad ki Mrad kiba don ha ka iinglieng. Jenesis 6, 7, 8.

  • Ki jait ktien bapher bapher ki sdang ha ka kut jong ka Babel. Jenesis 11:1-9 Kine ki long kita kiei-kiei kiba ki khraw pyrkhat kim lah ban pdiang ne shemphang. Hynrei U Blei Uba tip lut, u iasam ia ngi ia kine ki lai tylli ki jingshisha, kiba ngim lah ban pyrkhat bad tip ia ki da lade hi. Ngi tip ia ki namar U Blei U la iathuh ia ngi ha ka Baibl. 1 Timothi 3:16-17 “Ka jingthoh baroh ka long …. (1)kaba myntoi ia ka jinghikai,(2) ia ka jingsneng, (3)ia ka jingpynbeit, (4)ia ka jingpynmlien kaba ha ka hok: *khnang ba u briew un ioh long janai, haba la pyndap biang ia u sha ka jingleh babha baroh”

  • Balei ka Baibl ka thew sha baroh? Ka Baibl ka ong, “Ka ktien jong Me ka long ka sharak ia ki kjat jong nga, bad ka jingshai ha ki lynti iaid jong nga.” Salm 119:105. “Nga la kren ia kine kiei kiei ruh ha phi, ba ka jingkmen jong nga kan ioh long ha phi bad ka jingkmen jong phi kan ioh long kaba dap." Ioannis 15:11. “Ha ka dur jong U Blei u la thaw ia ki." Jenesis 1:27. “To ai ba ka jingshai jong phi kan tynshain ha khmat ki briew, khnang ba ki lah ban iohi ia ki kam babha jong phi bad kin pyndon burom ia U kpa Uba ha bneng." Matthaios 5:16. “Ngan wan pat bad ngan shimti ia phi ha lade hi, ba ha kaba nga long ma nga, phi ruh phi lah ban long.” Ioannis 14:3. Jubab: Namar ka jubab ia kiei kiei kiba eh, kum ka jingkylli: Naei ngi wan ne mih? U Blei u la thaw ia ngi ha ka dur jong U.Ngi khlem mih da jingbympoi pyrkhat, hynrei ngi long ki khun shynrang bad ki khun kynthei jong U Blei, U Syiem bakhraw Galatia 3:26. Ngi long kiba kordor bha haduh katta ba hadien ba u Adam bad ka Im ki hap ha ka pop U Blei da ka jingieit U phah ia la U jong U Khun ba la kha marwei ban wan sha kane ka pyrthei ban iap na bynta jong ngi khnang ba ngin ioh long kawei bad U Blei lyngba ka jingngeit jong ngi ha U Jisu. U kwah ba ngin ioh biang ia kaei ba U Adam bad ka Im ki la duh, U kwah ban ai biang ia Ka Kper Eden ha ngi. Amen.

bottom of page